Stapel

Woensdag hoorde ik op de radio dat Diederik Stapel data van zijn onderzoeken heeft verzonnen. Op zich knap.

Het is vast een hele klus om zo’n SPSS bestand bij elkaar te verzinnen. Niet zo’n klus als daadwerkelijk het onderzoek uit te voeren, natuurlijk, maar toch. Geen wonder dat hij cum laude is gepromoveerd. Als je je data zelf verzint, verzin je ze ongetwijfeld in een richting die je op prachtige wijze kunt verklaren en onderbouwen.

Ik vraag me af of hij experimenten heeft uitgevoerd en de echte resultaten heeft vervangen door spannender data, of dat hij die hele fase helemaal maar heeft overgeslagen. “Schat, ik ga naar mijn werk!” En op het werk had hij al aangekondigd dat hij deze week veldwerk zou doen.  Ondertussen zat de beste man duimen te draaien in een café in de binnenstad. Onder het genot van het biertje, had hij dan prachtige tabellen met resultaten uit zijn pen getoverd. Zelf bedacht. Tot er genoeg tijd verstreken was om weer naar huis te gaan.

In Nederland levert dit schandaal een aardige storm op binnen de psychologie die vast nog niet geluwd is. Vooral in Tilburg en contreien. Roos Vonk, de meest aaibare, vegetarische en beroemdste sociaal psycholoog van Nederland,, heeft zich laatst nog laten verleiden om uitspraken te doen over vleeseters, naar aanleiding van een onderzoek met de data van Diederik Stapel. Ik neem mevrouw Vonk niets kwalijk. Wie verwacht er nou dat een wetenschapper zijn getalletjes gewoon verzint!? Het enige dat haar verweten kan worden is misschien dat ze wat te gretig boven op  de data sprong die koren op haar vegetarische molen waren.  Daardoor  was ze wellicht te weinig kritisch en te ongeduldig om een publicatie af te wachten. Snel scoren past bij deze snelle tijd met social media waarin het laatste nieuws ronddwaalt, lang voor de  serieuze media de bronnen hebben kunnen nagaan. Snel je gegevens bekend maken in plaats van de lange gang via een gerenommeerd tijdschrift af te wachten. Dat kan tenslotte jaren duren. En daar is de strijd tegen het vlees  niet bij gebaat.

Hadden mevrouw Vonk en andere collega’s van Stapel moeten weten dat Diederik jokte? Er zijn mensen die beweren dat zij heel goed leugenaars kunnen ontdekken, maar uit onderzoek blijkt dat zelfs mensen die uit professioneel oogpunt regelmatig met leugenaars te maken hebben, zoals leerkrachten (!), sociaal werkers en politieagenten, nauwelijks vaker een leugen weten op te sporen, dan op basis van het toeval verwacht mag worden (Vrij, Akehurst, Brown & Mann, 2006).  Het blijkt dat het reuze moeilijk is om vast te stellen of iemand liegt. En de mensen in het genoemde onderzoek, waren zelfs beducht op leugens, terwijl niemand had verwacht dat een psycholoog met de status van de heer Stapel zich hierin zou verliezen.

Maar enfin, ondertussen heeft dhr. Stapel wel vele malen gepubliceerd in gerenommeerde tijdschriften, zoals de ‘Journal of Personality and Social Psychology’. En niemand weet op dit moment nog, welke onderzoeken wel echt zijn en welke niet. Met uitzondering van Stapel zelf, natuurlijk. Al zou er maar één onderzoek verzonnen zijn en de rest echt uitgevoerd, dan nog zou geen enkel artikel van de hand van deze man ooit nog serieus genomen kunnen worden.

Hoewel, de vraag is in hoeverre deze fraudezaak doordringt bij de internationale tijdschriften. Ongetwijfeld zullen de editors van de betreffende tijdschriften het vernemen, maar verdwijnen de artikelen uit de elektronische databases? Verdwijnen ze ook uit de verspreidde papieren versies? Of blijven deze artikelen nog decennia lang opvraagbaar voor nietsvermoedende internationale studenten  en wetenschappers die niet weten dat het om gefingeerde data gaat?

Ik heb ook wel eens ergens gelezen, dat de inhoud van een boodschap die in eerste instantie verworpen wordt omdat die gebracht werd door een onbetrouwbare bron, na verloop van tijd toch weer in de herinnering opduikt en dan toch ‘geloofd’ wordt, omdat men vergeten is dat er sprake was van een onbetrouwbare bron.  Ik weet alleen niet meer precies waar ik dat gelezen heb……

Grapje…..dit effect noemen we in de psychologie het ‘sleeper-effect’ (Hovland en Weiss, 1951). Het is mogelijk dat door dit effect de gefingeerde resultaten die gepubliceerd zijn in internationale tijdschriften,  toch na verloop van tijd gewoon weer aangehaald en gebruikt worden omdat men vergeten is dat deze auteur  de boel verzonnen had.

Tot slot wil ik mijn zorg uitspreken over mijnheer Stapel zelf. Hij heeft natuurlijk iets gedaan wat absoluut niet kan en zijn ontslag is niet meer dan terecht . Deze man heeft gelogen en bedrog gepleegd. Daarvoor heb ik geen goed woord. Maar, waarom hij dit heeft gedaan. Was het de druk? Het moeten publiceren? Was het de drang naar erkenning? Is hij wellicht een pathologische leugenaar?Wat beweegt iemand om dit allemaal bij elkaar te verzinnen? Als je geen plezier hebt in daadwerkelijk onderzoek doen, kun je toch een andere baan zoeken? Ga bijvoorbeeld les geven op een Hogeschool!

De man is getrouwd, heeft twee kinderen. Hij ziet er uit als een lieve papa. Ik hoop dat hij de komende tijd vooral gebruikt om inderdaad een goede, lieve papa te zijn en te blijven. Zie wat het meest van belang is. De rest komt later. Mijnheer Stapel, veel sterkte.

NB: 

• Reactie Roos Vonk op deze affaire, op haar eigen site.
• Rector Magnificus van Universiteit Tilburg over deze kwestie in Univers.
• Interview met Roos Vonk in UniversOnline.
• En de column van Youp van het Hek over deze kwestie :-).