Dat is toch asociaal gedrag!

Image: Boaz Yiftach / FreeDigitalPhotos.net

Op mijn gemak bracht ik vanochtend mijn oudste dochter naar school. Na haar met een dikke kus in de klas te hebben afgezet liep ik weer even zo relaxed weer naar huis. Ik heb tenslotte al vakantie.
Op het schoolplein zag ik twee moeders met elkaar praten. De een duidelijk boos. De ander gezien haar hoofddoek waarschijnlijk een moslima. De eerste zei met stemverheffing: “Dat is toch asociaal gedrag!”. Op zich vond ik op dat moment vooral dat midden op het schoolplein staan schreeuwen tegen een andere moeder niet echt van beleefdheid getuigt, maar ik heb natuurlijk geen idee waar het over ging en wat moeder moslima of haar dotjes van kinderen hadden uitgevoerd waarover deze mevrouw zich zo opwond. Wel kon ik het niet helpen mij af te vragen of die moeder net zo tekeer was gegaan als de andere moeder geen hoofddoek had gedragen, maar blonde krullen en blauwe ogen had gehad.

In 1968 voerden Robert Rosenthal en Lenore Jacobson een onderzoek uit dat de prachtige naam de ‘Pygmalion studie’ heeft gekregen. Pygmalion, naar de beeldhouwer uit de griekse mythologie die een standbeeld van de ideale vrouw maakte. Zij kwam vervolgens tot leven, ze trouwden en ze leefden nog lang en gelukkig. In het onderzoek van Rosenthal en Jacobson (1968) ging het om leerkrachten en kinderen. De onderzoekers voerden een intelligentietest uit bij de kinderen en vertelden de leerkrachten dat een aantal, willekeurig gekozen, kinderen veel potentie hadden en waarschijnlijk het einde van het schooljaar een veel hogere score zouden halen. In werkelijkheid verschilden deze kinderen niets van de andere kinderen. Aan het einde van het schooljaar werden de kinderen weer getest en wat bleek: deze kinderen presteerden ook daadwerkelijk beter dan hun klasgenootjes. Een en ander dus door de positieve verwachting die hun leerkrachten van hen hadden en het gedrag van de leerkracht ten opzichte van deze kinderen!
Het pygmalion effect is een voorbeeld van een selffulfilling prophecy, een zichzelf waarmakende voorspelling. Doordat we iets verwachten, komt het ook uit omdat we ons ernaar gedragen.

Het omgekeerde effect, wordt wel het Golem effect (Babad, Inbar & Rosenthal, 1982) genoemd. Naar de Joodse legende van een tot leven gewekt mensfiguur uit klei, dat zich ontpopte tot monster. Dit effect treedt bijvoorbeeld op in het geval dat als je verwacht dat iemand zich vervelend zal gaan gedragen, je jezelf zo negatief opstelt dat die persoon zich ook vervelend gedraagt.

In het huidige Nederland zou ik niet graag als moslima leven. In de kranten, op televisie en op Internet wordt er steeds maar weer over jou en je religie gesproken. Zelfs als je het niet serieus neemt, moet het toch vervreemdend zijn dat de kleding die je draagt besproken wordt in de tweede kamer. Sommige willen je er zelfs belasting over laten betalen of zelfs helemaal verbieden. Ze willen dat in je paspoort je etnische achtergrond komt te staan, ook als je gewoon in Nederland geboren bent. Er gaan zelfs stemmen op om je allochtoon te blijven noemen als alleen maar een van je opa’s en oma’s in Marokko geboren is. Elke dag wordt er op weinig respectabele wijze over jou en je geloof gesproken. En dat mag van de rechter.
Steeds meer mensen geven openlijk toe, dat ze het hiermee eens zijn. Steeds meer mensen durven hardop te zeggen wat ze vinden en steeds meer mensen vinden dit ook. Je wordt net even minder beleefd behandeld in de winkel, aangesproken alsof je achterlijk bent en net even vaker achter je rug om beschimpt Bovendien worden je kinderen behandeld als criminelen in de dop.

Door mensen die de islamitische religie aanhangen te behandelen als tweederangsburgers, zullen ze zich niet snel volwaardig lid van onze samenleving beschouwen. Als je elke dag wordt behandeld als asociaal en crimineel, is de verleiding misschien wel groot om op te geven tegen de bierkaai te vechten en dan maar gewoon te doen wat men toch al van je verwacht. Natuurlijk is de manier waarop je behandeld wordt nog geen excuus. Natuurlijk hoef je jezelf niet te verlagen tot het niveau van diegenen die je uitschelden of neerbuigend aankijken. Maar het maakt het er niet makkelijker op. En misschien creëren we op deze manier zelf de problemen die we als samenleving verdienen.

Babad, Elisha Y.; Inbar, Jacinto; Rosenthal, Robert (1982) Pygmalion, Galatea, and the Golem: Investigations of biased and unbiased teachers. Journal of Educational Psychology, Vol 74(4), 459-474.
Rosenthal R & Jacobson L. (1968) Pygmalion in the classroom: teacher expectation and pupils’ intellectual development. New York: Holt, Rinehart & Winston